Voor veel psychiaters/artsen voelt de verantwoordelijkheid voor euthanasie groot, is de besluitvorming complex en wordt handelen begrijpelijkerwijs daarom wel vooruit geschoven.
Anke van Wijk, autismeconsulent, heeft ervaren dat door samenwerking met het professionele netwerk en familie het euthanasietraject veel soepeler en gezamenlijk gedragen kan verlopen. In dit artikel op de website van KEA wordt, vanuit de ervaringen door de euthanasie bij Cathelijn, een eerste aanzet beschreven voor een meer multidisciplinaire werkwijze rond euthanasie.
Psychiater je staat er niet alleen voor | Euthanasie bij psychisch lijden, meer multidisciplinair samenwerken
Voor veel psychiaters/artsen is er nog een lange weg te gaan rond euthanasie bij psychische aandoeningen. In mijn werk als autismeconsulent heb ik ervaren dat psychiaters misschien wel teveel het idee hebben dat ze er alleen voorstaan. Daarmee voelt de verantwoordelijkheid te groot, is de besluitvorming te complex en wordt het handelen voor zich uitgeschoven. Door samenwerking met het professionele netwerk en familie kan het traject veel soepeler en gezamenlijk gedragen verlopen. In dit artikel wordt, vanuit de ervaringen door de euthanasie bij Cathelijn, een eerste aanzet beschreven voor een meer multidisciplinaire werkwijze rond euthanasie.
Multidisciplinaire samenwerking
Rond een client met een wens tot levensbeëindiging vanuit een psychische aandoening zijn vaak vele professionals betrokken. Begeleiders (wonen/dagbesteding/werk), SPVer, geestelijk verzorger, autisme consulent, casemanager zijn professionals die vaak dicht bij de cliënt staan en dagelijks te maken hebben met het lijden van de client. Ze hebben intensief contact waardoor ze goed in beeld hebben wat er toe doet. Vanuit een multidisciplinaire samenwerking kan een euthanasie traject beter verlopen. Hierdoor wordt het minder/anders belastend voor de psychiater/arts. Uiteraard blijft deze eindverantwoordelijke maar veel taken kunnen worden uitgevoerd door het professionele netwerk rond de persoon met de wens om met leven te stoppen.
Euthanasie bij mensen met psychisch lijden geeft, meer dan bij euthanasie bij iemand in een lichamelijke terminale situatie, morele en emotionele vraagstukken. Het is belangrijk al deze aspecten goed in beeld te brengen zodat het gehele traject voor iedereen in een zo goed mogelijke samenwerking verloopt. Hierin zijn goede onderlinge communicatie, duidelijke afspraken en een heldere rolverdeling kernpunten.
De taken en verantwoordelijkheden van de psychiaters /artsen zijn heel goed uitgewerkt in de wet en richtlijnen. Het accent ligt hierbij op wat de psychiater/arts moet doen. In deze richtlijnen komt de ondersteunende rol door het professionele netwerk nauwelijks ter sprake. Ik denk, en heb ervaren, dat hierin veel winst te behalen is. Mijns inziens heeft een meer multidisciplinaire aanpak, juist nu dit onderwerp bij de psychiaters/artsen nog zo voorzichtig wordt benaderd, een meerwaarde in de verdere
ontwikkelingen.
Cathelijn
Cathelijn is overleden toen ze bijna 47 jaar was door euthanasie. Cathelijn had autisme, angsten en dwang. Leven was voor haar te moeilijk, ze wilde al 30 jaar niet verder. Ze heeft diverse pogingen gedaan om te stoppen met leven. De laatste 5 jaren van haar leven had ze een RM waarin stond dat ze zichzelf niets aan mocht doen omdat ze dan haar omgeving in problemen zou brengen. Dat wilde Cathelijn zeker niet, ze wilde niemand in problemen brengen, ze wilde rustig inslapen. De vele psychiaters, die haar in deze jaren behandelden, durfden het allemaal niet aan om haar te helpen bij een waardig einde van het leven. De psychiaters vonden de druk, de verantwoordelijkheid te groot. Misschien was er nog een behandeling die wél hielp. Maar na 30 jaar GGZ behandeling bleek nog steeds dat er niets echt bijdroeg aan verbetering van levenskwaliteit.
Uiteindelijk vonden we een psychiater die het uitzichtloos lijden van Cathelijn echt zag. Deze persoon heeft een aantal gesprekken met Cathelijn en haar familie gevoerd. Alle overige taken rond de euthanasie heeft het directe ondersteuningsteam van Cathelijn uitgevoerd. Daardoor zijn de laatste stappen rond de levensbeëindiging vlot (in enkele maanden), harmonieus genomen en kijkt iedereen met veel warme gevoelens terug op het levenseinde van Cathelijn. In het euthanasie traject zijn drie fases:
- Voorbereidingsfase (formeel traject, wettelijke voorwaarden)
- Uitvoeringsfase
- Nazorgfase
In alle fases van het euthanasie traject hebben, naast de psychiater/arts en de client, professionals taken uitgevoerd. Het ondersteunende team van Cathelijn heeft in de eerste fase voor veel praktische zaken gezorgd. Naast de dagelijkse ondersteuning van Cathelijn moest ook veel geregeld
worden. We zorgden onder andere voor rapportages, gesprekken met familie, het door de client laten opschrijven van de persoonlijke wens voor levensbeëindiging, het in beeld brengen van de gevolgen voor de omgeving (medebewoners). Het ondersteunende team zorgde voor een zo fijn mogelijke invulling van de laatste weken. Cathelijn was fan van twee bekende Nederlanders. Deze hebben we benaderd en zij hebben een afscheidswoordje op film voor haar ingesproken. Dit filmpje werd voor Cathelijn het ritueel in het afscheidscontact met begeleiders.
In de voorbereiding van de uitvoeringsfase heeft het ondersteunende team voor praktische dingen gezorgd zoals het vinden van een geschikte locatie voor de uitvoering van de euthanasie. Het kon niet op de woonvoorziening zelf, niet bij ouders thuis, niet in het ziekenhuis, niet in hospice. Het vinden van een geschikte plek om te mogen overlijden was geen eenvoudige taak. Uiteindelijk vonden we een uitvaartorganisatie met mooie ruimtes met een huiselijke sfeer en een tuin. Zij wilde, na wat twijfel en gesprekken, meewerken en stelde twee ruimtes ter beschikking. We zorgden voor een ziekenhuisbed, voor de juiste spullen voor Cathelijn, voor een script van de inslaapdag en zelfs voor een laatste latte macchiato. Ook in de fase van de nazorg heeft het ondersteuningsteam van Cathelijn een belangrijke rol gespeeld voor de familie, de medebewoners van de woonvoorziening
waar Cathelijn woonde en voor de professionals onderling. In gesprekken met familie, die vooraf zijn gepland, is teruggekeken op het totale proces en de uitvoering van de euthanasie. Met medebewoners is een gedachtenishoekje ingericht en zijn gesprekken gevoerd naar behoefte van een ieder. Binnen het ondersteuningsteam zelf is na de euthanasie informeel veel gesproken met elkaar en is een nagesprek gepland om nog eens expliciet ieders ervaringen te kunnen delen.
Inmiddels is het overlijden van Cathelijn 3 jaar geleden en kijkt iedereen goed terug op het gehele traject. Het blijft wel verdrietig dat het zo lang heeft moeten duren voordat Cathelijn rustig mocht inslapen.
Opstellen Richtlijn Ondersteuningsteam Levensbeëindiging
Voor de psychiater/arts zijn de wettelijke richtlijnen/zorgvuldigheidseisen opgesteld. Bij euthanasie bij psychisch lijden zijn er veelal meerdere disciplines betrokken. De andere professionals kunnen veel ondersteunende taken uitvoeren. Deze taken worden nergens genoemd. Het zou goed zijn om tot een concrete taakverdeling te komen tussen psychiater/arts en andere professionals. Een op te stellen richtlijn zal de uit te voeren taken rond het euthanasie traject concretiseren. Als iedereen een duidelijke rol heeft zal het euthanasietraject soepeler verlopen en wordt de draaglast voor de psychiater/arts verlaagd.
Bij aanvang van het traject kunnen in gezamenlijkheid de taken in beeld worden gebracht en kan een taakverdeling worden afgesproken. Hierbij kan gedacht worden aan taken als: praktische voorbereiding, aanleveren rapportage, contact met familie en overige betrokkenen organiseren, budget mogelijkheden helder maken (in voor, tijdens en nazorg), een locatie zoeken voor uitvoering euthanasie, sociaal netwerk in beeld brengen, client begeleiden in de praktische voorbereiding , coördinatie traject en nazorg
organiseren. Hierdoor ontstaat zicht op alle elementen van het traject.
Ik hoop van harte dat meer multidisciplinaire samenwerking zal bijdragen aan een betere ondersteuning van mensen met uitzichtloos, ondraaglijk, psychisch lijden.
Anke van Wijk
autismeconsulent – logopedist
info@ankevanwijk.nl