Een eerste aanzet om te komen tot meer/beter multidisciplinair samenwerken rond euthanasie bij psychisch lijden. Januari 2025
(Vervolg op artikel van 19 december 2023 in deze rubriek)
Multidisciplinair samenwerken rond euthanasie bij psychisch lijden
Richtlijn Ondersteuning Levensbeëindiging, ROLverdeling voor betrokken professionals bij Euthanasie bij psychisch lijden
Auteur: Anke van Wijk, autismespecialist
Aanleiding
Ik was betrokken bij een patiënt met autisme en ondraaglijk uitzichtloos lijden. Het euthanasie traject verliep moeizaam omdat weinig psychiaters zich bekwaam voelden uitvoering te geven aan het verzoek van de patiënt.
Het is belangrijk dat mensen goede ondersteuning krijgen als het lijden zwaar is. Bij voorkeur worden interventies ingezet die het leven weer draaglijk maken. Als het echt niet meer gaat, als al het redelijke gebeurd is en het leven toch te zwaar blijft, willen we suïcide voorkomen omdat dat voor alle betrokkenen een aangrijpende eenzame dood is. Als verder leven echt niet meer gaat, is euthanasie een waardige dood. Het is belangrijk dat voldoende psychiaters het aandurven een euthanasie traject aan te gaan. Want lange wachttijden zijn in deze situaties ongewenst. Het euthanasie proces moet in alle rust en zorgvuldigheid uitgevoerd kunnen worden.
De verantwoordelijkheid voor psychiaters rondom euthanasie bij psychisch lijden is groot, de ervaring nog beperkt. Veel psychiaters twijfelen en durven het niet goed aan. De druk op psychiaters die wel euthanasie uitvoeren is hoog vanwege de beperkte beschikbaarheid en de emotionele belasting die de uitvoering met zich mee brengt. Een goede multidisciplinaire samenwerking zal bijdragen aan het verlagen van de draaglast voor een psychiater. Vanuit uit mijn ervaring schrijf ik een eerste aanzet om de samenwerking beter vorm te geven.
Mijn patiënt kreeg in 2020 euthanasie. Het hele traject werd door een goede samenwerking, voor alle betrokkenen, een waardevolle fase met veel warme herinneringen.
Belang samenwerking
Samen met de patiënt, de familie hebben de betrokken hulpverleners veel praktische taken kunnen doen ter ontlasting van de psychiater. Het was zoeken naar wie wat kon doen. Meer houvast in dit emotionele proces zou wenselijk zijn geweest.
Euthanasie bij psychisch lijden vraagt veel van de betrokkenen. Het is een moeilijk onderwerp dat vraagt om zorgvuldigheid en respect. De wetgeving beschrijft de zorgvuldigheidseisen en vanuit de NVVP is een richtlijn opgesteld. In deze richtlijn is een tweede beoordeling van een psychiater (second opinion) toegevoegd aan de wettelijke zorgvuldigheidseisen. De wetgeving en richtlijn zijn vooral gericht op het handelen van de psychiater. Rond een patiënt zijn, zeker bij psychisch lijden, meerdere disciplines betrokken. Hierbij kan gedacht worden aan disciplines als begeleiders, verpleegkundig specialist, huisarts, autismeconsulent, geestelijk verzorger en casemanager. Een goede samenwerking tussen de hulpverleners is essentieel.
Het belang van het betrekken van de familie en betrokken hulpverleners wordt in de NVVP richtlijn alleen geschreven bij de besluitvormingsfase en nazorg (versie 2018).
Een verkorte weergave van de in de NVVP richtlijn opgenomen informatie voor de psychiater:
Betrekken van overige hulpverleners:
- De psychiater moet de andere hulpverleners in kaart brengen en het streven naar multidisciplinaire samenwerking tussen de betrokken hulpverleners.
- Voor de multidisciplinaire samenwerking worden als vorm een teamoverleg, intervisie of een moreel beraad genoemd. Het organiseren van de multidisciplinaire samenwerking wordt als taak van de psychiater genoemd.
- Nazorg is van belang hiervoor kan een nabespreking worden gepland (eventueel samen met naasten) om te evalueren, eventuele verbeterpunten te formuleren. Hierbij moet, de psychiater, oog zijn voor individuele behoeften van betrokken hulpverleners.
Bespreken van het verzoek met naasten/familie:
- De psychiater moet naasten informeren over het verzoek en betrekken in het proces van afweging
- De Psychiater moet passende begeleiding verzorgen zowel tijdens het proces als de nazorg
- Nazorg kan in een nabespreking eventueel samen met hulpverleners
De psychiater blijft de eindverantwoordelijke van het proces.
In de richtlijn en wetgeving wordt niet concreet beschreven wat de betrokken hulpverleners zelf kunnen bijdragen. Zij kunnen veel praktische taken uitvoeren ter ondersteuning en ontlasting van de psychiater.
Betrokken hulpverleners hebben veelal frequent contact met de patiënt in de dagelijkse begeleiding. Tevens hebben zijn meestal veel contact met naasten. Taken rondom organiseren, informeren, faciliteren en communiceren kunnen door deze professionals worden uitgevoerd. Dit artikel wil een bijdrage leveren aan inzicht in het belang van samenwerking. Tevens bevat het een concrete uitwerking van verschillende taken die de overige professionals kunnen uitvoeren. Het is een eerste aanzet om over multidisciplinaire samenwerking in gesprek te gaan en de taken verder uit te werken en aan te vullen.
Wij zochten zelf onze weg om alles goed geregeld te krijgen en zowel patiënt, familie en de betrokken hulpverleners aangesloten te laten blijven bij de verschillende fases. Het was intuïtief handelen omdat er geen handleiding bestond.
Taakverdeling
Bij mijn patiënt was het dus onduidelijk welke taken wanneer gedaan moesten worden en wie wat deed in welke fase. De stappen voor de psychiater waren wel duidelijk. Het was een ad hoc verkenning naar wat de andere taken waren. Juist door het inzichtelijk te maken kwam er meer overzicht en daarmee meer rust in het proces.
Taakverdeling ontstaat pas als er inzicht is in welke taken uitgevoerd moeten worden. De Richtlijn Ondersteuning Levensbeëindiging is een eerste aanzet om de taken concreet te maken. Vanuit inzicht ontstaat meer houvast voor de betrokkenen in het proces, wie heeft welke ROL? Wat moet er gedaan worden en wie initieert wat?
Het is belangrijk dat de psychiater in een vroeg stadium van het proces het dagelijkse begeleidingsteam betrekt omdat zij veelal de eerste personen zijn die het verzoek van de patiënt horen en het dagelijkse functioneren zien. Vaak zijn zij ook de personen die moeten ondersteunen bij afspraken met psychiater zelf, de second opinion arts en SCEN arts. Ook als het niet zeker is of het euthanasie traject uitgevoerd gaat worden is het van belang het dagelijks ondersteuningsteam te betrekken. Zij hebben veel contact met de patiënt zien het dagelijks lijden en moeten daarom ook informatie krijgen over de communicatie met de patiënt over wat wel en niet gezegd kan worden (in het licht van de onafhankelijkheid van de vraag van de patiënt). Voor alle betrokkenen is het belangrijk dat helderheid is wat de stappen in het proces zijn (de zorgvuldigheidseisen).
Omdat het begeleidingsteam meestal uit meerdere personen bestaat, is het raadzaam een contactpersoon te benoemen voor coördinatie rond het totale proces. De contactpersoon heeft een organiserende en ondersteunende taak en is eerste aanspreekpunt voor de psychiater. Doordat deze persoon dicht bij het dagelijkse systeem van de patiënt staat, heeft deze goed zicht op de behoeften van de patiënt, het team en de familie.
In het euthanasie traject zijn diverse fases te onderscheiden
- Verzoek van patiënt
- Beoordelingsfase / consultatiefase
- Uitvoeringsfase
- Nazorg / Evaluatie fase
In alle fases van het euthanasie traject kunnen, naast de psychiater/arts en de patiënt, professionals taken uitvoeren. Het onderstaande schema is een eerste opzet om taken rond euthanasie inzichtelijk te maken en tot taakverdeling te kunnen komen.
Wat moet gebeuren | Wie neemt initiatief |
beoordelingsfase
| |
benoemen contactpersoon van het proces: VS, autismeconsulent, casemanager, psycholoog, woonbegeleider … | multidisciplinair |
wettelijke richtlijnen euthanasie traject;
– indien een van de drie artsen niet akkoord is bespreekt psychiater en patiënt (systeem) wat volgende stappen zijn – indien alle drie artsen akkoord geven kan de uitvoeringsfase starten | psychiater |
· stroomlijnen/planning traject stappen o wie doet wat wanneer, deeltaken kunnen gedelegeerd worden · ondersteuning psychiater / deeltaken euthanasietraject
· in kaart brengen professioneel netwerk (rollen, taken, behoeftes) · in kaart brengen sociaal netwerk (soort betrokkenheid, behoeftes) · indien wenselijk: moreel beraad organiseren · zicht op budget / onkosten o welke inzet door wie in voortraject o rondom de uitvoering o nazorg · communicatielijn opzetten, coördineren gespreksfrequentie (met zonder patiënt/familie) · wie is contactpersoon tussen professionals en familie · communicatie middelen, wie moet wat weten o rapportage o notulen van gesprekken o groepsapps voor korte afstemming (niet privacy gevoelige info) · inventarisatie behoefte info aan medebewoners/andere patiënten o woning – dagbesteding – andere plek o welke info hebben zij nodig vooraf – achteraf taken in contact met de persoon met euthanasie wens, alles indien dit nodig/wenselijk voor de persoon zelf · overzichtelijk maken van het proces, visualiseren van de stappen · ondersteuning in het opschrijven van het verzoek tot euthanasie · soms en rol als tolk tussen psychiater en patiënt | contactpersoon |
Uitvoeringsfase | |
| psychiater |
· informeren van betrokkenen over datum van uitvoering en verdere stappen · inventariseren wensen/behoeften (laatste weken/ dag zelf /daarna); o patiënt
· De laatste dag
| contactpersoon |
Evaluatie fase | |
· nazorg, wie en hoe · verslaglegging · uitvoeren organisatie gebonden afspraken (bv melden RvB) | contactpersoon psychiater |
Tot slot
Het euthanasie proces bij mijn patiënt verliep uiteindelijk naar ieders tevredenheid door de goede samenwerking tussen psychiater en het dagelijkse systeem met daarin één aanspreekpunt. De familie was goed betrokken en de psychiater kon zich concentreren op de eigen taken. Alle andere aspecten, rond de euthanasie, zijn door de coördinator en het dagelijks begeleidingsteam georganiseerd.
Euthanasie bij mensen met psychisch lijden is complex omdat er, in tegenstelling tot personen met somatisch lijden, geen levenseinde in zicht is door de ziekte. Dat maakt dat ethische en emotionele aspecten een grotere rol spelen. Het is van belang meer zicht te krijgen op alle taken rond het euthanasie traject en te komen tot een meer multidisciplinaire aanpak. Andere professionals kunnen een belangrijke ondersteunende rol hebben. De psychiater blijft de eindverantwoordelijke van het gehele traject maar hij/zij hoeft niet alles alleen te doen.
In een tijd waarin euthanasie bij psychisch lijden onder de aandacht is, is het van belang om met verschillende disciplines samen op te trekken en zo te werken naar meer inzicht, begrip en daadkracht.
Graag nodig ik u uit om, bovenstaande eerste aanzet tot een betere multidisciplinaire samenwerking, nader uit te werken.
Anke van Wijk -Autismespecialist
info@ankevanwijk.nl