Dat psychisch lijden zijn tol kan eisen blijkt alleen al uit de Nederlandse euthanasiewet. Die maakt geen onderscheid tussen somatisch of psychisch lijden. Ook psychisch lijden mag de aanleiding zijn tot een euthanasie aanvraag. Maar goed, dit zijn natuurlijk maar statische teksten en geeft totaal geen beeld van wat psychisch lijden nu eigenlijk inhoudt. Dat op zich is ook niet zo makkelijk uit te leggen, zoals ik denk ik al in mijn vorige columns naar voren heb laten komen.
Het is voor iedereen begrijpelijk (even algemeen aangenomen) dat er een rek zit in de hoeveelheid fysieke pijn die iemand kan verdragen. Iedereen kent wel een moment waarop je fysiek veel pijn hebt ervaren. Dit kan uiteenlopen van hoofdpijn en migraine, heel erg buikpijn door een virus, tot aan pijn in je spieren of gewrichten door te hard trainen en soms een blessure. Tegen veel soorten pijn bestaan er nog wel pijnstillers. In het gebruik van pijnstillers zit natuurlijk een opbouw. Je start niet meteen met morfine als je een keer hoofdpijn hebt, dan neem je natuurlijk paracetamol. Dit bouwt steeds meer op tot je uiteindelijk bij de zwaardere medicatie uitkomt.
Er kan helaas een moment komen dat ook deze medicatie de klachten niet meer afdoende doen afnemen. Het moment waarop de pijnstillers niet meer voldoende doen voor mensen die terminaal zijn en somatisch lijden kan dat (hoeft niet) het moment zijn dat ze voor het eerst euthanasie gaan overwegen. Men heeft dan vaak al een behoorlijke weg van fysieke pijn achter zich liggen. Daarin heeft men ook al heel wat geprobeerd door middel van medicatie om de pijn te verlichten. Op het moment dat pijnstillers hun werk niet meer doen en de pijn daarmee dus blijft bestaan kan het emmertje intussen overlopen. Zoals ze dan zeggen wordt het teveel om te dragen.
Mentale pijn is moeilijker tot niet te dempen met medicatie. Je zou het kunnen zien als een kwaadaardig gezwel in je brein dat voortdurend op een pijn zenuw drukt. Begrijpelijkerwijs ervaar je dan ook veel pijn. Dat kwaadaardige gezwel voert voortdurend druk uit. Hierdoor ontstaat er een overbelasting op die pijnzenuw in je brein, maar eigenlijk ook op je brein in het algemeen. Als je nu teruggaat naar zo’n moment waarop je fysiek veel pijn ervoer, dan kon je waarschijnlijk op dat moment aan niets anders meer denken. Die pijn nam je volledig in beslag en maakte dat je niet meer tot goed en helder nadenken in staat was. Je moet mensen met knallende hoofdpijn geen ingewikkelde vraagstukken voorleggen, maar bijvoorbeeld ook niet een voor hen geen alledaags recept laten koken. Je brein heeft op dat moment letterlijk geen ruimte zich daarop toe te leggen.
Voor de meeste mensen geldt dat die fysieke pijn gelukkig op een gegeven moment weer afzakt. Op het moment dat dat gebeurt kun je ook weer gewoon helder nadenken. Voor mij geldt dat ik eigenlijk al zo’n 20 jaar last heb van zo’n kwaadaardige gezel dat de druk op mijn brein verhoogd. Nu weet ik dat ik over het algemeen nog echt wel kan nadenken. Kennelijk heeft je brein gelukkig ook de mogelijkheid in een soort survival mode nog altijd enigszins helder te blijven. Natuurlijk wel alleen helder voor de hoogst noodzakelijke dingen, want meer ruimte is er niet. Inmiddels is het voor mij soms ook moeilijk om nog helder kunnen denken over deze hoogst noodzakelijke zaken. De druk op mijn hoofd die dat het gezwel uitvoert wordt steeds groter, waardoor helder nadenken soms een uitdaging kan worden. Ik merk zelf dan ook op dat helder nadenken niet zo goed gaat en ik kan dan een heel grote angst hebben dat ik letterlijk gek aan het worden ben. Dat ik mijn grip op de realiteit echt aan het verliezen ben. Deze angst is misschien vergelijkbaar met de angst die mensen kunnen hebben voor het ontwikkelen van dementie. Teveel mentale belasting kan ook bij mensen zonder psychische problemen aanleiding zijn tot het ontwikkelen van burn-out. Helder nadenken is op dat moment ook zo makkelijk niet meer. Dat is dan ook vaak de reden dat mensen tijdelijk minder gaan werken of stoppen met werken.
Ondanks dat ik niet depressief ben, is het voor mij best wel worstelen om een dag door te komen. De meest simpele dingen, die bij de meeste mensen zonder enig nadenken gebeuren, kunnen bij mij voor heel veel moeilijkheden zorgen. Natuurlijk is dat in de loop van de tijd wel erger geworden. Zoals het nu is, was het 20 jaar geleden niet. Het gezwel is misschien niet gegroeid, maar de mogelijkheid de invloed ervan te onderdrukken raakt steeds meer uitgeput. Ik heb veel in klinieken rondgewandeld en daarin ook echt gezien dat er ook een rek kan zitten aan de hoeveelheid mentale belasting die een brein aankan. Ik heb mensen letterlijk gek zien worden omdat ze de strijd niet meer aankonden. Doodeng vond ik dat. Dit heeft ook wel gemaakt dat ik me daar heel erg bewust van ben.
Bij de minste tekenen dat helder nadenken een uitdaging wordt, kan ik veel paniek ervaren. Ik kan me nog heel goed herinneren (ik was toen een jaar of zeventien) dat ik destijds tegen mijn moeder heb gezegd dat op het moment dat ik op dit punt zou komen, dat ik dan hoopte dat mijn lijf ermee op zou houden. Nu ben ik in ieder geval nog op het punt dat ik het mezelf ook realiseer, op zo’n moment dat helder nadenken even niet meer zo goed gaat. Ik ben wel echter heel bang dat deze momenten zich ofwel zullen uitbreiden in frequentie, en/of zullen verergeren in intensiteit waardoor ik dan uiteindelijk echt gek zal gaan worden. Mijn brein functioneert zeker niet normaal, maar ik heb nog altijd wel realiteitstoetsing. Een van mijn grootste angsten is dan ook dat ik die zal verliezen op het moment dat de mentale druk niet afneemt, of in ieder geval stabiliseert.
Dat is de reden dat ik momenteel heel hard probeer om dit laatste met behandeling nog te bereiken. Ik heb het dan nog niet eens over vooruit gaan maar eigenlijk puur over de achteruitgang stoppen. Ik hoop natuurlijk dat dat lukt. Als dat zo is, kan ik mogelijk zelfs kijken naar vooruit. Maar wat als dat niet lukt? Als zeventienjarige hoopte ik dat mijn lichaam er op dat moment mee op zou houden maar wat als dat het niet doet…?